"Je bent er niet met geld alléén"
Interview met Natalie Burgers en Jantine Kriens
Interview door Joost Peters
Zowel binnen als buiten 'Den Haag' groeit het besef dat de sleutel tot het oplossen van tal van maatschappelijke opgaven bij uitstek ligt in de regio. Maar: regionale samenwerking is niet van de ene op de andere dag een feit, merken Natalie Burgers (programmadirecteur Regio Deals) en Jantine Kriens (medeauteur van het adviesrapport Elke regio telt!). “Kennis speelt een cruciale rol bij het stimuleren van brede welvaart in de regio.”
Medio 2023 verscheen het rapport Elke regio telt!, waarin de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en de Raad voor het Openbaar Bestuur het kabinet opriepen om het regionaal beleid te wijzigen. Waar het huidige beleid vooral regio’s versterkt die al sterk zijn, zou bij het maken van toekomstig beleid meer de nadruk moeten komen te liggen op de gevolgen voor de samenleving en leefomgeving in álle delen van Nederland.
Lippendienst
Daarmee sluit het rapport goed aan op de steeds grotere aandacht in bestuurlijk Nederland voor brede welvaart, ziet Jantine Kriens, lid van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) en voorzitter van de commissie die het rapport schreef. “Brede welvaart is een belangrijk instrument om de juiste keuzes te kunnen maken binnen een regio, een stad en een land. Welke waarden vinden we nu, afgezien van economische meerwaarde, écht belangrijk? En wat betekent dat voor de keuzes die we samen maken?” Kriens merkt dat het begrip brede welvaart inmiddels ook in Den Haag goed is geland, vertelt ze. “Ambtelijk Den Haag zit meer dan ooit ‘op de regio’, en het brede-welvaartsbegrip sluit daar goed op aan. Maar: het is nu wel zaak om door te pakken; we moeten er voor waken dat het blijft bij lippendienst en dat brede welvaart een leeg begrip wordt – want daar schieten we uiteindelijk niet veel mee op.”
Volle breedte
Als er iemand is die ambtelijk Den Haag door en door kent, is het Natalie Burgers. Als programmadirecteur bij Binnenlandse Zaken is zij verantwoordelijk voor de Regio Deals waarbinnen Rijksoverheid en regio's samenwerken om de kwaliteit van leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers te verhogen, nu en in de toekomst. Daarmee sluit de missie van de Regio Deals – waarmee in totaal 900 miljoen euro gemoeid is – goed aan op het concept van brede welvaart, vertelt Burgers. “Bij elke Regio Deal vragen we de betrokken partners om goed te kijken naar hoe het met de brede welvaart in die regio gesteld is, op basis van alle informatie die daar al over beschikbaar is. Wat valt je dan op? Waar willen jullie naartoe werken? Wat zijn de zaken die je wil aanpakken? Kijk over de volle breedte, door verschillende brillen naar economie, ecologie en sociale vraagstukken, en maak dáár vervolgens een plan bij.”
Over de geïnterviewden
Natalie Burgers Programmadirecteur Regio Deals bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Jantine Kriens Lid van Raad voor Leefomgeving en infrastructuur Mede-auteur van het adviesrapport Elke Regio Telt!
Pleisters plakken
Ook Kriens toont zich enthousiast over de Regio Deals, vertelt ze. “Het is natuurlijk een mooi instrument, met name om op de korte termijn gerichte projecten van de grond te krijgen. Bovendien is het een mooi leerproject; hoe versterk je nu die samenwerking binnen de regio? Maar: the proof of the pudding is in the eating. Nu is het zaak om kijken of je ook daadwerkelijk langjarige afspraken kunt gaan maken, want veel problemen – zeker in krimpregio’s aan de randen van Nederland – zijn niet binnen één generatie op te lossen. Je zult je investeringsbudgetten meer moeten richten op de kansenagenda’s in de regio. De Regio Deals zijn zoals gezegd een mooi instrument, maar in feite ben je nog steeds vooral pleisters aan het plakken.”
Botsende logica's
Binnen de afzonderlijke regio’s gebeuren er momenteel al diverse mooie dingen, benadrukt Burgers. “Tegelijkertijd merk je dat een begrip als brede welvaart ook binnen de Regio Deals soms nog vragen oproept. De indruk bestaat soms dat het over ‘alles’ gaat, wat het weer lastig maakt om het begrip te laden met inhoud en op basis daarvan de juiste keuzes te maken.” Ook Kriens bespeurt soms nog wel eens begripsverwarring als het gaat over termen als brede welvaart en ‘de regio’. “Politici, bestuurders en ambtenaren binnen verschillende regio’s, provincies, gemeentes en de rijksoverheid: bij brede welvaart zijn ontzettend veel partijen betrokken. Al die partijen weten elkaar steeds beter te vinden, al merk je wel dat er in de praktijk nogal eens sprake is van botsende logica’s. Waar hebben we het nou eigenlijk precies over?”
Democratische legitimering
Dat begint al met de definitie van wat een regio nu precies is, vervolgt Kriens. “Van de Achterhoek voelt iedereen aan dat dat een regio is, maar het is geen bestuurlijke entiteit. Op zich is dat ook niet erg; uiteindelijk gaat het om de regionale netwerken waarbinnen je samenwerkt. Tegelijkertijd vindt de democratische legitimering plaats via gemeenteraden, gedeputeerde staten en het parlement. Dus dat wat je doet in de regio, moet je in de besluitvorming steeds ook weer daarnaar terug kunnen leiden – en dat is ingewikkeld. We zullen met z’n allen moeten uitzoeken hoe we dat in de praktijk gaan vormgeven. We zijn in Nederland sowieso vaak primair gericht op de inhoud. Maar voor effectieve samenwerking rondom brede welvaart heb je ook mensen nodig die goed zijn in het organiseren van processen en die al die verschillende logica’s bij elkaar kunnen brengen.”
"De indruk bestaat soms dat [brede welvaart] over 'alles' gaat, wat het weer lastig maakt om het begrip te laden met inhoud en op basis daarvan de juiste keuzes te maken."
Lange adem
De Regio Deals hebben bij dit alles vooral een aanjagende functie, benadrukt Burgers. “Veel regionale opgaves zijn niet van vandaag op morgen opgelost. Dat vraagt om een lange adem en een goede borging op de lange termijn. Je ziet nu al dat we vanuit de Regio Deals steeds vaker de stap zetten van op zichzelf staande projecten naar meerjarige programmalijnen. Maar: het gaat natuurlijk nog steeds om incidenteel geld. Om echt een versnelling te kunnen maken, is er uiteindelijk méér nodig. Met de Regio Deals creëren we vooral een vliegwiel, maar de huidige inspanningen landen idealiter in reguliere financiering.” Dat is in de praktijk vaak nog een behoorlijke puzzel, benadrukt Burgers. “Sowieso ben je er niet met geld alléén. Het gaat ook om wat de drie onderzoeksraden in hun rapport een andere beleids- en investeringslogica noemen. Ga als rijksoverheid actief in gesprek met de partijen die de regio door en door kennen – van zorgaanbieders en kennisinstellingen tot verzekeraars en bedrijven – over wat er nodig is voor die gebieden, en maak niet alleen sterker wat al sterk ís.”
Noodzakelijke tegenkracht
Naast een gemeenschappelijke taal en structurele, doordachte financiering is er volgens Kriens nóg een cruciale factor bij het stimuleren van de brede welvaart binnen de regio: kennis. “Daarom is dit Nationaal Netwerk Brede Welvaart ook zo belangrijk. Traditioneel heb je de landelijke planbureaus en adviesraden, die zich allemaal met name op het kabinet richten. Maar in de slag die je nu wil maken, moet er ook kennis zijn in de regio. En het liefst wil je dat die landelijke en die regionale kennisinfrastructuur elkaar gaan beïnvloeden en versterken. Gelukkig zie je nu al dat die regionale kennisontwikkeling echt steviger wordt, als noodzakelijke tegenkracht binnen die regionale ontwikkeling.”
"Uiteindelijk staat of valt het succes van brede welvaart met een effectieve driehoek tussen beleid, praktijk én kennis."
Regionale kennisnetwerken
Ook Burgers toont zich verheugd over initiatieven als het Nationaal Netwerk Brede Welvaart en de bijbehorende Communities of Practice (CoP’s), vertelt ze. “Uiteindelijk heeft niemand dé wijsheid in pacht als het gaat om het structureel bevorderen van de brede welvaart; dat een bepaalde interventie in een bepaalde regio werkt, wil niet zeggen dat dat in een andere regio ook automatisch zo is. Juist daarom is het zo waardevol wat de CoP’s doen. Daarbij mogen organisaties als Het PON & Telos en andere regionale planbureaus zeker niet onbenoemd blijven; samen met de andere partners binnen de CoP’s leveren ze een niet te onderschatten bijdrage aan die zo belangrijke regionale kennisnetwerken.”
Effectieve driehoek
Al met al hoopt Kriens dat er de komende decennia steeds meer stevige regionale kennisnetwerken ontstaan. “Uiteindelijk staat of valt het succes van brede welvaart met een effectieve driehoek tussen beleid, praktijk én kennis. Zonder goede kennis geen effectief beleid, en zonder goede uitvoering blijft het bij goede bedoelingen. Pas als al die drie hoeken goed gevuld en in balans zijn, kun je écht meters maken bij het tot stand brengen van veranderingen in de samenleving.” Ondertussen zit ook ‘Den Haag’ zeker niet stil, benadrukt Burgers tot slot. “Een mooie illustratie: nu we sinds de pandemie steeds meer hybride zijn gaan werken, telt het rijksambtenarenkorps ook steeds meer mensen die niet in de Randstad, maar in de regio wonen. Juist deze mensen, die geworteld zijn in een bepaalde regio, zijn enorm waardevol bij het oplossen van regionale puzzels. Want uiteindelijk ligt de sleutel tot het oplossen van tal van maatschappelijke opgaves dáár.”