Bewoners in beeld
Het inwonersperspectief meenemen in beleid
door Marije Kooistra
Over de auteur
Marije Kooistra
Marije is regio-coördinator van de Community of Practice Bewoners in Beeld. Bij Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe werkt ze onder andere aan de monitoring van regionale brede welvaart. Ook houd ze zich bezig met thema’s zoals participatie, gezondheid, wonen en demografische ontwikkelingen. Daarnaast doet ze promotieonderzoek op het gebied van regionaal welzijn en wonen bij de Rijksuniversiteit Groningen.
Brede welvaart wordt regelmatig gedefinieerd als 'alles wat mensen van waarde vinden'. In de Community of Practice (CoP) 'Bewoners in Beeld' staat de mens dan ook centraal. Wat vinden mensen zelf van waarde? En hoe krijgt hun waardering van brede welvaart een plek in beleid?
Hoewel we het over het algemeen eens zijn over het belang van welzijn en welbevinden door de ogen van bewoners zelf, wordt het inwonersperspectief nog onvoldoende meegenomen in beleid. Het blijkt nu eenmaal vaak makkelijker om ‘harde’ data te verzamelen, te interpreteren en te gebruiken als onderbouwing voor beleidsvorming, dan om de meer zachte – want subjectieve – dimensie van brede welvaart in beeld te brengen.
Deze community, die bestaat uit onderzoekers, experts en beleidsmakers, buigt zich daarom over vraagstukken rondom het integreren van het inwonersperspectief in beleidsontwikkeling gericht op brede welvaart. Dit omvat niet alleen het meten van subjectief welzijn, maar ook inwonersparticipatie en de impact van beleid op de (ervaren) brede welvaart van verschillende bevolkingsgroepen.
Het blijkt vaak makkelijker om 'harde' data te gebruiken als onderbouwing dan om de meer zachte - want subjectieve - dimensie van brede welvaart in beeld te brengen.
Casussen en uitdagingen
In de praktijk zijn er inspirerende voorbeelden te vinden waarin het inwonersperspectief wordt meegenomen in onderzoek en in de ontwikkeling van beleid. We hoeven het wiel dus niet helemaal opnieuw uit te vinden. Toch zijn er ook een aantal uitdagingen die het centraal stellen van het mensperspectief bij brede welvaartsontwikkeling in de weg staan. De CoP ‘Bewoners in Beeld’ heeft de afgelopen maanden een aantal van deze uitdagingen geconstateerd aan de hand van vijf verschillende casussen, die in dit hoofdstuk worden toegelicht (zie tekstkaders). Naast de casushouders sluiten ook twee experts aan. Alle deelnemers zijn op een andere manier betrokken bij onderzoek en bij beleid dat de inwoners van een regio centraal stelt. De community is inmiddels driemaal bijeengekomen, waarbij steeds een andere casus centraal stond.
Praktijkcasussen
Structurele Inwonerspeiling
Provincie Flevoland
De provincie Flevoland meet brede welvaart via een structurele inwonerspeiling. Daarbij komt de provincie verschillende uitdagingen tegen, zoals het werven van inwoners, het vaststellen van een gestandaardiseerde vragenlijst, en het bepalen van de frequentie van uitvragen.
Jeugdpanel
Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe
Het Sociaal Planbureau Groningen richtte in 2022 het Jeugdpanel op, als een innovatieve methode voor jongerenparticipatie. Het panel biedt jongeren tussen de 12 en 18 jaar een kans om gestructureerd deel te nemen aan beleidsvorming. Het panel, dat zich richt op diverse onderwijsniveaus, betrekt jongeren bij onderzoek en besluitvorming. Daarmee speelt het panel een cruciale rol bij het beoordelen of het huidige beleid aansluit bij de beleving van jongeren.
Inwonerspeiling Gelderland
Provincie Gelderland
Ook de provincie Gelderland voert momenteel onderzoek uit naar inwonersperspectieven door middel van vragenlijsten. De provincie streeft naar het uitwerken van best practices en intensievere samenwerking met andere provincies en kennisinstellingen.
Burgerberaad
Regio Deal Zuid- en Oost-Drenthe
Binnen de Regio Deal Zuid- en Oost-Drenthe overwegen de deelnemende partners om een burgerberaad in te zetten om inwoners actief te betrekken bij besluitvorming. Hierbij rijzen vragen rondom het opgeven van mandaat voor besluitvorming, de reikwijdte van inwonersbeslissingen, het stellen van kaders, en de voorwaarden voor effectieve burgerparticipatie.
Ervaren Brede Welvaart in Noord-Brabant
Het PON & Telos
Het PON & Telos voert, in opdracht van de Provincie Noord-Brabant, onderzoek uit naar de ervaren brede welvaart en actiebereidheid van Brabanders. Het onderzoek biedt diepgaand inzicht in de ervaren brede welvaart en in de bereidheid om veranderingen te omarmen. Ook introduceert het onderzoek een typologie gebaseerd op redzaamheid en veranderingsbereidheid. Het onderzoeken van de ervaren brede welvaart van inwoners is nog een relatief nieuw thema, en daarmee een interessante casus om met elkaar door te ontwikkelen.
Knelpunten en leerpunten: #HoeDan?!
1. Meer interregionale afstemming
Allereerst blijkt uit de praktijk een behoefte aan meer interregionale afstemming rondom het ophalen van inwonersperspectieven. Hoewel er in verschillende provincies onderzoek wordt gedaan naar ervaren brede welvaart, ontbreken structureel overleg en kennisuitwisseling. Naar aanleiding van deze behoefte is er een bijeenkomst georganiseerd waarbij onderzoekers van verschillende provinciale overheden en regionale kennisinstellingen samenkwamen om kennis te delen en samenwerking op dit gebied te bespreken. Dit initiatief werd breed gedragen door alle aanwezigen, waar zowel inhoudelijk als procesmatige kennis werd gedeeld. Het opstellen van een uniforme set aan enquêtevragen over brede welvaart, om aan bewoners voor te leggen, werd als prioriteit gezien. De Community of Practice heeft gewerkt aan een concept-vragenlijst, met als uitgangspunt de conceptualisatie van brede welvaart uit de Regionale Monitor Brede Welvaart van CBS. Tijdens het tweede brede overleg wordt deze concept-vragenlijst voorgelegd aan onderzoekers uit verschillende regio’s en vindt er afstemming plaats over de inzet hiervan bij het ophalen van inwonersperspectieven rondom brede welvaart.
2. Inwonersperspectieven voldoende meewegen
Ten tweede benadrukt de CoP het cruciale belang van inwonersperspectieven bij het vormgeven van brede welvaart. Het valt op dat, hoewel er vaak wordt gesproken over het belang van de stem van inwoners, beleidsmakers uiteindelijk vaak toch meer waarde toekennen aan objectieve data en cijfers.
Inwonersperspectieven dienen niet ter vervanging van deze objectieve data, maar moeten wel even serieus genomen worden. Het gaat immers niet alleen om het verzamelen van kwalitatieve data, maar ook om het begrijpen van de ervaringen, wensen en behoeften van inwoners als het gaat om brede welvaart. Die verschillen nogal, ook tussen (groepen) mensen.
Om daarmee rekening te houden en om ervoor te zorgen dat iedereen mee kan doen en profiteert van brede-welvaartsbeleid, is een gedifferentieerde aanpak nodig. Het type informatie dat wordt opgehaald bij inwoners moet enerzijds goed aansluiten op de fases van de beleidscyclus; omgekeerd moet beleid meer rekening houden met de uiteenlopende ervaringen, wensen en behoeften van (groepen) inwoners. Er is nog veel ruimte voor verbetering in de aansluiting van onderzoek naar de ervaring van inwoners op de realiteit van beleidsvorming.
3. Spelregels rondom participatie opstellen
Ten slotte is er behoefte aan spelregels rondom participatie. Participatie speelt een belangrijke rol bij het streven naar brede welvaart. Het omvat het actief betrekken van inwoners bij het vormgeven van beleid dat de brede welvaart beoogt te verbeteren. De manieren waarop inwoners betrokken worden bij beleid kunnen ver uiteenlopen. Wel is er een aantal thema’s dat bij verschillende vormen van participatie terugkomt.
Zo is het belangrijk dat verschillende groepen mensen vertegenwoordigd worden. Bij inwonersparticipatie op uitnodiging (zoals vaak bij burgerberaden het geval is) vraagt dat bijvoorbeeld om een goede methodiek om te zorgen voor een representatieve afspiegeling van de samenleving. Ook is het bij elke vorm van participatie erg belangrijk om van tevoren duidelijke afspraken te maken en kaders te stellen. Waar mogen inwoners over meebeslissen of meedenken? En wat wordt er met het besluit van inwoners gedaan? Deze afspraken moeten vooraf goed gecommuniceerd worden, en de beslissingen moeten achteraf duidelijk teruggekoppeld worden.
Wat de beste vorm van participatie en het beste schaalniveau is, hangt sterk af van het onderwerp en schaalniveau. Soms kunnen inwoners meedenken over de concrete invulling van een plan in de wijk. Dat vraagt om een andere aanpak dan inwoners mee laten beslissen over strategische doelen voor bijvoorbeeld een Regio Deal. Spelregels of richtlijnen rondom deze thema’s kunnen helpen om participatieprocessen beter te laten verlopen.
Inzichten en speerpunten
- Zet interregionale samenwerking en kennisuitwisseling structureel op rondom het ophalen van inwonersperspectieven.
- Verduidelijk de meerwaarde van subjectieve kennis over de stem van de inwoner en veranker dit in beleid.
- Stel vast waarvoor en hoe participatie wordt ingezet en communiceer dit goed met de betrokken inwoners.
Vooruitblik
Bij beleid gericht op het vergroten van brede welvaart, is het belangrijk om de mens niet uit het oog te verliezen. Het gaat immers om wat mensen van waarde vinden. We moeten een scherp oog hebben voor de brede-welvaartswensen van (groepen) mensen en voor hoe beleid daarop beter kan aansluiten. Het komende jaar zal de CoP ‘Bewoners in Beeld’ zich daarom verder inzetten om bij te dragen aan het voorzien in de behoeftes rondom dit thema. Enerzijds zal dat leiden tot hele concrete uitkomsten, zoals een uniforme set aan enquetevragen over brede welvaart om aan bewoners voor te leggen, zodat we kunnen bouwen aan een regio-overstijgende set met paneldata waarmee we het beleid kunnen verrijken. Anderzijds zal het gaan om het tackelen van knelpunten in de toepassing van ervaren brede welvaart in beleid, binnen vraagstukken rondom participatie en de verdeling van brede welvaart onder inwoners.
Over Hermien
Hermien Maarsingh
Hermien is senior adviseur bij Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe en neemt als casushouder van het Jeugdpanel Groningen deel aan de Community of Practice ‘Bewoners in beeld’. Ze werkt aan thema’s als armoede, overheidsparticipatie en ouderen, maar haar hart klopt het snelst voor jongeren.
Interview met Hermien Maarsingh, casushouder van het Jeugdpanel
Wat heeft geleid tot de oprichting van het Jeugdpanel?
“In 2021 bleek uit onze inventarisatie dat er weinig jeugdparticipatie op structurele basis is. Jeugdparticipatie, het actief meedoen en meebeslissen van kinderen en jongeren, is een internationaal vastgelegd recht. Ook geeft het jongeren een kans om een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappij. In 2022 hebben we daarom het Jeugdpanel opgericht. Wij streven ernaar dat jongeren niet alleen structureel worden geïnformeerd, maar dat ze ook actief worden betrokken bij besluitvorming.”
Wat onderscheidt het Jeugdpanel van andere methoden om inwonersperspectieven in beeld te brengen?
“Jongeren zijn als doelgroep vaak moeilijk te bereiken. In de eerste plaats omdat vragenlijsten alleen onder volwassenen uitgezet mogen worden. Bovendien trekken andere instrumenten, zoals jongerenraden, vaak jongeren aan die al politiek geëngageerd zijn. Wij vinden het juist belangrijk dat zoveel mogelijk verschillende jongeren betrokken worden. We weten namelijk dat jongeren en jongvolwassenen vaak minder tevreden zijn over hun brede welvaart. We kiezen er daarom voor om jongeren te benaderen via scholen, verspreid over de provincie en van alle onderwijsniveaus. Via de scholen zorgen we ervoor dat de antwoorden van jongeren direct kunnen worden omgezet in oplossingen. Tijdens lessen bespreken we de antwoorden en vragen we naar mogelijke oplossingsrichtingen, wat vaak interessante inzichten oplevert. Bovendien krijgen jongeren ook zelf de kans om onderwerpen aan te dragen die zij belangrijk vinden.”
"Wij vinden het belangrijk dat zoveel mogelijk verschillende jongeren betrokken worden. We weten namelijk dat jongeren en jongvolwassenen vaak minder tevreden zijn over hun brede welvaart."
Kun je voorbeelden geven van interessante inzichten uit de gesprekken?
“Een opvallend inzicht ging over de mentale gezondheid van jongeren. Er heerste op scholen het idee dat stress voornamelijk gerelateerd was aan externe factoren, niet aan het onderwijs zelf. Tegelijkertijd gaven met name havo- en vwo-leerlingen aan dat ze aanzienlijke stress ervaren door het onderwijs. Deze leerlingen droegen ook zelf oplossingen aan, zoals een andere balans tussen lestijd en huiswerk, en een betere afstemming van opdrachten en toetsen. We beleggen deze aanknopingspunten op tafels die werken aan dit vraagstuk, om zo input te geven voor concrete oplossingen.”
Wat zijn de volgende stappen voor het Jeugdpanel?
“Op dit moment zijn we bezig met het uitbreiden van de impact van het Jeugdpanel. Zo willen we meer jongeren betrekken door dezelfde methodiek toe te passen op mbo-scholen, verspreid over de provincie. Daarnaast zijn we een samenwerking aangegaan met Spot TV, een platform gemaakt door en voor jongeren. Zij interviewen jongeren op straat op basis van onze vragenlijsten. Deze interviews worden vervolgens in de lessen gebruikt om het gesprek te starten. Ons uiteindelijke doel is dat jongeren van Spot TV op basis van de uitkomsten van het Jeugdpanel bijvoorbeeld wethouders gaan interviewen. Zo krijgen we meer grip op de ervaren brede welvaart van jongeren en doen de jongeren tegelijk positieve ervaring op met participatie.”
