Gemeente Hollands Kroon: brede welvaart als toetssteen
“De Wieringermeer was een wingewest geworden”
door Joost Peters
Nadat de Wieringermeer sinds de millenniumwisseling werd opgeschud door grootschalige economische ontwikkelingen, besloot de gemeente Hollands Kroon brede welvaart als uitgangspunt te nemen voor haar beleid. Wethouder Robert Leever en programmaregisseur José van der Veldt vertellen over de achtergronden van deze paradigmaverschuiving en hoe brede welvaart in de praktijk zijn beslag krijgt. “Economische groei mag geen doel op zich meer zijn.”
Uitgestrekte akkers, rechte kanalen en strakke wegen: de Wieringermeer, in de kop van Noord-Holland, ontstond in 1930 als een van de eerste grote droogmakerijen van de Zuiderzeewerken. Vanaf het jaar 2000 veranderde de regio ingrijpend; waar eerst een sterke focus lag op agrarische productie, verschoof de aandacht naar nieuwe economische activiteiten. Het doel: een nieuwe impuls geven aan de regio.
Impact onderschat
Een verandering die niet onopgemerkt voorbij ging aan de inwoners, blikt Robert Leever terug. “Rond de eeuwwisseling ging het economisch minder goed in de agrarische sector. Daarom werd er een ambitieus plan ontwikkeld om de Wieringermeer te transformeren. Er kwam ruimte voor een agro-logistiek cluster, glastuinbouw en datacenters. Ook werd een groot windpark gerealiseerd, omdat deze regio relatief veel windvang heeft. Dit alles speelde zich af op een ongekende schaal: er werden bedrijventerreinen van honderden hectares aangelegd, en het landschap veranderde snel.” Aanvankelijk waren de inwoners blij dat er beweging in de regio kwam, vult José van der Veldt aan. “De plannen beloofden nieuwe kansen en economische groei. Maar: de impact van deze projecten werd onderschat. Toen die impact eenmaal zichtbaar werd – bijvoorbeeld toen de turbines van het windpark twee keer zo hoog bleken als verwacht, of toen datacenters het zicht op het landschap wegnamen – sloeg de stemming om. Mensen kregen het gevoel dat ze geen grip meer hadden op wat er in hun leefomgeving gebeurde.”
De Wieringermeer was – in de woorden van Robert – een ‘wingewest’ geworden, waar de voordelen van grootschalige projecten niet altijd lokaal werden gevoeld. “De situatie deed denken aan andere regio’s met vergelijkbare uitdagingen, zoals Groningen, waar mensen het gevoel kregen dat ze vooral de lasten droegen en niet de lusten. De uitbreiding van de bedrijventerreinen zou gepaard gaan met meer woningen en recreatieve voorzieningen voor de inwoners, maar in de praktijk kwam vooral het economische deel van de grond. Dit creëerde frustratie en een gevoel van vervreemding; mensen kregen het gevoel dat hun gemeenschap werd aangetast.”
Robert Leever
Wethouder Economie en Brede Welvaart bij Gemeente Hollands Kroon
José van der Veldt
Programmaregisseur bedrijvigheid bij Gemeente Hollands Kroon
Herbezinning
Deze ontwikkelingen dwongen de gemeente Hollands Kroon rond 2018 tot een herbezinning: hoe kon de economische dynamiek beter worden verbonden met de belangen en behoeften van de samenleving? Robert werd in 2022 wethouder namens de lokale partij Onafhankelijk Hollands Kroon (OHK). Als wethouder Economie en Brede Welvaart kreeg hij de opdracht mee om de balans tussen economische groei en maatschappelijke kwaliteit te herstellen, vertelt hij. “Economische groei mag geen doel op zich meer zijn, maar een middel om bij te dragen aan een hoger welzijnsniveau. Dat vraagt om een andere manier van kijken en werken, waarbij inwoners, landschap en samenleving centraal staan.”
Inspiratiekader
Concreet uitvloeisel van deze andere koers is het Inspiratiekader Brede Welvaart: een praktische leidraad waarmee de gemeente brede welvaart concreet maakt in haar beleid. Het kader helpt om plannen niet alleen te beoordelen op economische of korte-termijnvoordelen, maar ook op hun maatschappelijke en ruimtelijke impact. Het is geen checklist maar een denkkader, benadrukt Robert. “We willen initiatiefnemers en onszelf uitdagen om breder te kijken. Wat betekent een plan voor de lange termijn? Wat doet het met de omgeving, en welke meerwaarde biedt het aan de gemeenschap? Het kader helpt ons integrale afwegingen te maken, waarbij meerdere belangen en perspectieven samenkomen.”
Rolnemer
In de praktijk wordt het Inspiratiekader ingezet bij uiteenlopende vraagstukken, bijvoorbeeld op het gebied van woningbouw en de huisvesting van arbeidsmigranten. José: “Het biedt een basis voor gesprekken met initiatiefnemers en bedrijven, waarbij niet alleen regels en vergunningen centraal staan, maar ook maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zo hebben we het gebruikt bij gesprekken met datacenters. We benadrukken dat zij niet alleen economisch kunnen profiteren van onze ruimte en infrastructuur, maar ook iets moeten terugdoen. Bijvoorbeeld door verbinding te zoeken met lokale sectoren, zoals de landbouw. ”
Beweging creëren
Zonder duidelijke kaders raken inwoners het vertrouwen kwijt, benadrukt Robert. “Waar we voorheen vooral faciliterend waren, pakken we nu een proactieve rol als ‘rolnemer’; door te bepalen welke ontwikkelingen hier passen en hoe ze bijdragen aan brede welvaart.” Inwoners worden ook steeds vaker meegenomen in het proces, schetst José. “We proberen meer te communiceren over wat brede welvaart voor hen betekent en hoe we dit in de praktijk brengen. Of het nu gaat om een nieuw woningbouwproject of de herinrichting van een bedrijventerrein, we betrekken inwoners bij de plannen en luisteren naar hun zorgen en ideeën.” Verder is ook de samenwerking met de provincie essentieel, benadrukt Robert. “De provincie zit wat meer op afstand en denkt mede daardoor vaak nog primair vanuit regelgeving. Het is aan ons als gemeente om hier beweging in te creëren. Door proactief te zijn en met duidelijke plannen te komen, kunnen we de provincie en andere partijen aanzetten om mee te denken en mee te investeren.”
Nationaal Netwerk
Binnen het Nationaal Netwerk Brede Welvaart bundelen zes regionale planbureaus en vier Rijksdepartementen de krachten om gezamenlijk werk te maken van Brede Welvaart. Dit soort initiatieven kan zeker helpen om na te denken over wat brede welvaart echt betekent, denkt Robert. “Hoe vertaal je zo’n breed begrip als brede welvaart naar concrete acties? Brede welvaart draait niet om mooie woorden, maar ook om leren van elkaar en samen zoeken naar oplossingen die werken.” Elke regio heeft andere prioriteiten, vult José aan. “Voor ons ligt de focus bijvoorbeeld meer op de fysieke leefomgeving, terwijl andere gemeenten zich richten op sociale stijging of armoedebestrijding. Het netwerk biedt een platform om die verschillen te overbruggen en van elkaars aanpak te leren.”
Kloof verkleinen
Uiteindelijk draait het bij brede welvaart met name om het versterken van de maatschappelijke acceptatie van veranderingen, vertelt Robert. “Door inwoners serieus te nemen en transparant te zijn, bouw je vertrouwen op. Mensen willen zien dat hun overheid er is voor hen, en dat hun stem ertoe doet. Met brede welvaart als uitgangspunt hopen we de kloof tussen beleid en praktijk te verkleinen.”